Historische metalen deur – Onderhoud en renovatie

Van welk metaal is mijn oude deur gemaakt?

De oude deuren zijn van ijzer of van staal gemaakt. Ze kunnen elementen van non-ferrometalen bevatten, meestal koperlegeringen (brons of messing).

Het ijzer, dat rekbaar is, kan volgens de verbeelding van de ontwerper gesmeed worden. De elementen worden door smeden op ambachtelijke wijze warm vervaardigd, gelast, met half ijzer geassembleerd en vastgeklonken.

De dunnere en minder complexe voluten worden koud vervaardigd met behulp van een krulmachine.

Staal is een ijzerlegering met een hoger koolstofgehalte, waardoor het steviger wordt.

Vanaf de jaren 1930 geeft het aan de deuren van de modernistische architectuur hun zuivere vormen.

Hoe onderhoud ik een oude metalen deur?

Het onderhoud bestaat in de eerste plaats uit het verhinderen dat het vuil vastkoekt en het in goede staat houden van de afwerkingen, zodat het metaal niet aangetast wordt.

De ijzerhoudende metalen hebben inderdaad een gebrek: bij contact met vocht gaan ze roesten! Bovendien zet het metaal uit onder invloed van de temperatuurschommelingen, waardoor gescheurde verf verder gaat barsten.

Een regelmatig onderhoud voorkomt dure herstellings- en restauratiewerken.

Minstens één keer per jaar

• Reinig alle metalen elementen met een zachte borstel of met water waaraan milde zeep is toegevoegd, met nadruk op de verbindingen(vermijd chemicaliën of schuurmiddelen).
• Controleer of er roest is en ga de toestand van de verf na. Roestpunten moeten dadelijk behandeld worden met een corrosievertrager (zie “De ondergrond voorbereiden”).
  
  Verhinder ook waterinfiltratie tussen de afzonderlijke elementen. De infiltratiepunten moeten weer dichtgemaakt worden met elastische mastiek voor metalen.
  
  Het is veel eenvoudiger om beginnende problemen op te lossen, voordat ze schade hebben kunnen aanrichten.

• Evalueer de goede samenhang van de verschillende deurelementen.
  De deur moet volledig stabiel in het metselwerk verankerd zijn. De siersmeedwerkelementen en het plaatijzer aan de onderkant moeten in hun kader vast gemonteerd zijn, want zij zorgen voor de stijfheid van de deur.
  
  Het kader waarin het glaswerk wordt geschoven, moet stevig bevestigd worden aan de deur door zijn scharnieren en grendels, en moet zijn glaswerk stevig vasthouden, anders zou dit laatste kunnen breken. Indien er problemen zijn met de speling tussen de verschillende onderdelen, doe dan beroep op een vakman. Ook de problemen i.v.m. de samenhang zijn gemakkelijker op te lossen wanneer ze beginnend zijn, want ze kunnen op termijn ernstige vervormingen veroorzaken.
  
  
• Smeer de grendels, sloten en scharnieren met een siliconenspray.

Om de 5 tot 8 jaar

• Verwijder de roest en herschilder nadat de ondergrond werd gereinigd en voorbereid.

De ondergrond voorbereiden

Als er zwellingen zijn ontstaan door roest en de ondergrond afbrokkelt, moet men de roestdeeltjes met een staalborstel verwijderen. In de moeilijk bereikbare delen kan men een chemische roestverwijderaar aanbrengen die de roest verwijdert, of een corrosievertrager die de chemische structuur ervan verandert en neutraliseert (kies voor een product zonder naspoelen).

Daar waar de verf nog in goede staat is, volstaat het schuren met staalwol of met fijnkorrelig schuurpapier.

Oude verven bevatten vaak nog lood, draag dus een masker.

Is de verf afgebladderd, dan moet de ondergrond blootgelegd worden. Er zijn verschillende methodes:

• mechanisch, met een elektrische schuurmachine. Deze techniek wordt enkel toegepast voor de gemakkelijk bereikbare oppervlakken;
• thermisch, met een warmeluchtpistool. Deze techniek is delicaat, omdat temperatuurschommelingen vervormingen kunnen veroorzaken. Bovendien moeten de omringende materialen zorgvuldig afgeschermd worden;
• chemisch, door met een penseel op de af te bijten delen een viskeuze afbijtgel aan te brengen, die de verf week maakt. Men hoeft deze dan nog enkel te verwijderen met een spatel of een mes. Opgelet, handschoenen en een veiligheidsbril zijn onontbeerlijk;
• in een atelier, door zandstralen. Het is de meest doeltreffende en milieuvriendelijke methode, maar ook de duurste, omdat de deur moet gedemonteerd worden.

De voorbereiding van de ondergrond wordt beëindigd met een fijn schuurmiddel, het afstoffen en het eventueel ontvetten.

Herschilderen

Het metaal moet beschermd worden door middel van een beschermende roestwerende onderlaag, waarbij de nadruk wordt gelegd op de hoeken en de delen waar het water zou kunnen stilstaan. Daarna worden twee dunne laagjes dekverf voor metaal aangebracht. Men moet werken bij droog weer en het werk mag niet rechtstreeks aan de zon worden blootgesteld, om een te snelle droging te voorkomen.

Omdat verf meer schade lijdt wanneer deze op metaal is aangebracht dat aan de zon wordt blootgesteld, kan voor zuidelijk geöriënteerde deuren speciale hoge temperatuur verf gebruikt worden.

Kleurkeuze

De deuren in beaux-artsstijl zijn traditioneel zwart geverfd, en zijn soms versierd met bladvergulde elementen. In het interbellum (art deco en modernisme) deden meer kleurvariëteiten hun intrede.

Als men van de bestaande kleur wil afwijken, is het verstandig advies in te winnen bij de dienst stedenbouw van de gemeente.

In het kader van de restauratie van beschermde gebouwen worden onderzoeken gedaan om de oorspronkelijke kleur terug te vinden. Wanneer de ondergrond door voormalig onderhoud niet helemaal blootgelegd is, kunnen stratigrafische onderzoeken (die de verschillende verflagen vrijmaken) de originele kleur aan het licht brengen.

Hoe verhoog ik de veiligheid van een oude metalen deur?

De degelijkheid van oude metalen deuren, met hun stevige stalen scharnieren, vormt een pluspunt inzake de strijd tegen inbraken. Desnoods kan een vakman de scharnieren, sloten of grendels vervangen of herstellen.

Gespecialiseerde ijzerwinkels bieden grendels aan die van dezelfde makelij zijn als de oude. Een goed vakman kan ze installeren door nieuwe gaten te boren die zijn aangepast aan de plaats van de schroeven. Het is beter om ze niet aan de deur te lassen, omdat dit vervormingen kan veroorzaken.

Hoe verbeter ik de thermische en akoestische prestaties van een oude metalen deur?

Ook al zijn metalen deuren inbraakbestendig, toch vertonen ze zwakke punten in hun thermische en akoestische prestaties. Aangezien ze zich niet in een woonruimte bevinden, vormt hun isolatie geen essentieel aandachtspunt; toch kan deze door sommige aanpassingen verbeterd worden.

De luchtdichtheid verbeteren

De meest eenvoudige en goedkope oplossing is een dunne strook isolerend schuim op de omtrek van de deur vast te plakken. Om vervorming van de profielijzers te voorkomen, is het van belang om de dikte van deze strook te beperken tot de grootte van de deuropening (dikwijls 1 of 2 mm). Omdat deze strook een beperkte levensduur heeft, dient ze regelmatig, ongeveer om de 2 jaar, te worden vervangen. Om de dorpeldichting te realiseren kan een borstelafdichting in het onderste deel van de deur geschroefd worden.

De brievenbus isoleren

De brievenbussen die in de deuren zijn ingewerkt, kunnen op dezelfde manier dichter worden gemaakt, door een schuimstrook vast te lijmen die bij de sluiting van de brievenbusdeur wordt samengedrukt, en door rondom de bus, bij de verbinding ervan met de deur, een siliconevoeg aan te brengen. Is de bus groot genoeg, dan kunnen haar wanden met een isolerend materiaal bedekt worden. Als het isolatiemateriaal soepel is, wordt tegelijkertijd de geluidsisolatie van de bus verbeterd.

Het ministerieel besluit van 20 april 2007 dat de eisen met betrekking tot de brievenbussen vastlegt, is niet van toepassing op oude gebouwen; het is dus niet verplicht om de brievenbuskleppen aan te passen.

Het geluid bij het sluiten beperken

Het plaatsen van een soepele randvoeg heeft als bijkomend voordeel dat het geluid bij het sluiten van de deur gedempt wordt.

Om te zorgen dat de deur zachtjes sluit, kan in sommige gevallen een sluitarm, aangedreven door een pomp, geïnstalleerd worden. Men moet er echter rekening mee houden dat de ingenomen plaatsruimte van de pomp dikwijls de opening van het kader waarin het glaswerk is vervat, buiten dienst stelt.

Isolerend glas plaatsen

Wanneer het glas moet vervangen worden, wordt aanbevolen om het te vervangen door veiligheidsglas, dit om in geval van glasbreuk de gebruikers tegen verwondingen te beschermen. Door het kader aan te passen of door glaslijsten te plaatsen, kan een dikker isolerend glas geplaatst worden (waarbij het glas aan de binnenkant een veiligheidsglas is). Deze operatie kan gegrond zijn om het comfort te verhogen, maar is financieel nooit rendabel: de investering nodig voor de vervanging van de beglazing wordt niet gecompenseerd door de gerealiseerde energiebesparingen.

Een ingangssas maken

In de herenhuizen van het begin van de 20e eeuw en de vele flatgebouwen van het interbellum, vormt een binnendeur dikwijls een “bufferruimte” die het trappenhuis vrijwaart van tocht en straatlawaai.

Als de inkomhal geen bijzondere erfgoedwaarde heeft, kan deze inrichting in huizen zonder een ingangssas gekopieerd worden.

Hoe herstel en restaureer ik een oude metalen deur?

Een kunstsmid inschakelen

België beschikt over een zeer specifieke knowhow en over uitstekende vaklui die een deur een verjongingskuur kunnen geven, waarbij het oorspronkelijke uitzicht en de esthetische waarde gerespecteerd worden.

Na het afnemen van de deur kan het werk in een atelier een nauwkeuriger resultaat geven, maar wanneer dit mogelijk is grijpt de kunstsmid ter plaatse in. Door zijn smeedbaarheid leent smeedijzer zich gemakkelijk tot kleine aanpassingen. Indien nodig herplooit de ambachtsman de voluten, en bewerkt en vervangt hij de beschadigde of verdwenen elementen. Afhankelijk van het beschikbare budget, de erfgoedwaarde van de deur en de eventuele risico’s op vervormingen, last hij ze of maakt ze aan de deur vast volgens de traditionele methodes.

De meest voorkomende herstellingen zijn gericht op het oplossen van problemen met het sluiten van de deur, die zich vooral ‘s zomers voordoen wegens de uitzetting van het metaal.

Beroepen van het architecturaal patrimonium

Indien u een ambachtsman of bedrijf zoekt dat gespecialiseerd is in herstellings-, conserverings- of restauratiewerken van elementen van uw woning, bekijk dan www.beroepenvanheterfgoed.brussels.

Op deze website vindt u meer dan 150 professionelen die werkzaam zijn in het Brussels Gewest. Referenties en foto’s van de werven helpen u de specialist voor uw project te kiezen.

Vervormingen

Door de herhaaldelijke schokken bij het sluiten van de deur komen mortelfragmenten los, die zich tussen het metselwerk en de kozijnen (vast kader van de deur) ophopen. Onder invloed van deze afvalophoping ondergaat het onderste deel van de kozijnen een drukkracht die ze mettertijd kan vervormen tot de deur niet meer kan gesloten worden.

Om deze elementen weer recht te maken, moeten de afwerkingen, vaak van marmer, gedemonteerd worden en de deur afgenomen worden.

Een goedkopere ingreep bestaat uit het vastmaken van de kozijnen met behulp van een staaf in de vloer, om te verhinderen dat de vervorming toeneemt, en uit het lichtjes zijdelings afschuren van de deur.

Om schokken bij het sluiten te voorkomen neemt men beter voorzorgsmaatregelen, meer bepaald door een sluitarm te installeren (zie “Het geluid bij het sluiten beperken”).

Als de deur zelf vervormd is (scheefgetrokken), kan deze dikwijls in een atelier weer recht gemaakt worden. De kosten voor deze bewerking zijn hoog, maar lager dan die voor een nieuwe deur.

Wrijving op de vloer

Wanneer de wrijving wordt veroorzaakt door een verlaging van de deur als gevolg van slijtage van de scharnieren, kan de deur soms verhoogd worden door tussen het spieëind en het mofeind van het scharnier onderlegplaatjes in te voegen.

Moet een oude metalen deur vervangen worden?

Gezien de herstellingsmogelijkheden is het zelden noodzakelijk een ingangsdeur te vervangen. Indien nodig kunnen vaklui ze opnieuw maken op exact dezelfde wijze, door de technieken en verbindingen van de kunstsmeden van vroeger aan te wenden.

Wil men ook de gelegenheid te baat nemen om de prestaties van de deur te verbeteren, dan kan de nieuwe deur in moderne isolerende profielijzers worden gemaakt, waarbij eventueel de gerecupereerde elementen van de oude deur worden geïntegreerd. Sommige fabrikanten bieden profielijzers aan waarvan het uitzicht erg lijkt op dat van de oude profielijzers, maar die een thermische onderbreking en een verbeterde luchtdichtheid hebben en die een vlotte plaatsing van dubbel glas mogelijk maken.

Merk op dat de vervanging van een deur, enkel om energetische redenen, economisch niet gerechtvaardigd is, omdat de terugverdientijd meer dan 30 jaar bedraagt.

Welke stedenbouwkundige voorschriften moeten worden nageleefd voor oude metalen deuren in Brussel?

Algemeen principe

Voor alle werken die het architecturale uitzicht van een goed veranderen, moet een stedenbouwkundige vergunning aangevraagd worden.

Niet-beschermd gebouw

Het aanspreekpunt is de dienst stedenbouw van de gemeente. Deze dienst informeert u over de stedenbouwkundige vergunningen die moeten worden aangevraagd wanneer het architecturale uitzicht wordt gewijzigd (verandering van vormen, indelingen, kleur, materialen, dikte, enz.).

Beschermd gebouw

Het aanspreekpunt is de Directie Cultureel Erfgoed van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Voor een goed dat beschermd is of op de bewaarlijst staat, moet voor de vervanging, zelfs op exact dezelfde wijze, steeds een vergunning worden aangevraagd. Dat is ook het geval voor restauraties, maar in principe niet voor onderhoudswerken. Omdat de grens tussen restauratie en onderhoud niet altijd makkelijk af te bakenen is, is het beter de Directie Cultureel Erfgoed te consulteren, alvorens een ingreep uit te voeren. Deze zal beslissen of de geplande werken wel of niet onderworpen zijn aan een vergunning, en geeft informatie over de eventuele stappen die moeten ondernomen worden.